oteiza eta chillida

EUSKAL ARTEA

XX.MENDEAREN BIGARREN ERDIALDEAN

Francoren politika artistikoaren inposaketaz, abangoardia artistikoak ez ziren 50.hamarkadararte Euskal Herrira helduko.

Eskulturaren hedatzea

Hirurogeiko hamarkadatik aurrera, pinturan, hasierako isolamendu-urte batzuk pasa ondoren, joera berritzaileenakin harremanetan jartzea lortu bazen ere, eskulturan urte horietan fenomeno original bat eman zen: Eskulturako Euskal Eskola deiturikoa. Hau ez da ulertu behar ideario komuneko antolaketa bat bezala, bere maisu eta ikasleekin, eskultore-talde baten sentsibilitate berdintsu bat bezela baizik, diferentziak izan arren, ezaugarri komunak izan dituena:

-         hizkuntza abstraktuaren nagusitasuna

-         arte monumentala gogoko izatea

-         natura eta gizakiaren lotura estua

-         burdina, egurra eta harria bezelako materialak erabiltzea.

Baina eskultore-talde hau ere ez zen errealitate artistikotik kanpora egon, eta bere hizkuntza originalean abangoardiako (konstruktibismo, abstrakzio...) mugimendu desberdinen sintesia egin zuen, interpretazio pertsonala eskainiz.

Jorge Oteiza Enbil (Orio 1908ko urriaren 21 – Donostia, 2003ko apirilaren 9a) euskal eskultore eta arte-teorilaria zen, Euskal Herriko hainbat pentsalari, artista eta arkitektorengan eragin handia izan zuena.

Bizitza eta pentsaera

Oteiza 30eko hamarkadan hasi zen lanean lengoaia errealista baina esperimentatzailea erabiliz. Hego Amerikan egon ondoren, 1947an itzuli zen Euskal Herrira arte berria bultzatzeko helburuarekin. Asmo honi jarraituz, ekintza artistiko desberdinetan hartu zuen parte (Arantzazu, Gaur taldea, etab.). Arantzazukoaren ondoren, Oteizak bere hizkuntza abstrakzio aldera eraman zuen, formen kezkez baino hauen artean dagoen espazioaz gehiago arduratuz, esanahi izpiritual sakona duen hutsunearen estetika landuz.
Artearen helburua, angustia esistentziala sendatzea izan behar zen bere ustez. Horretarako eskultura intelektuala, eutsia, soila, nabarmenkeria merkerik gabea zela aproposena erabaki zuen. Modelo estetiko hau eredu bezala eta artearen bidez, “gizaki moderno berria” jaioko litzateke, naturaren erasoei aurre egingo liokeena. Natura menperatu ostean, arte zaharrak ez dauka jada funtziorik; gizakia eraldatu egingo da, eta bestelako ihardueretan integratu behar da; hizkuntzara, etikara, erlijio eta politikara.
Arte espiritualaren izaeraren gaineko garaipena, tradizio kultural euskaldunean oinarritu behar zen, euskal historiaurreko tradizio estetikoan hain zuzen ere.
Oteizaren “proposamen esperimentalean”, ideiek eskulturek objetu bezala baino askoz garrantzia handiagoa daukate. Bere aburuz, artelanaren atalik garrantzitsuena bere azalpena da. Honen aritik, artelana, pentsatzera bultzatuko gaituen objetua izango da.
“Proposamen esperimentala” deritzona, material xumeekin eraikitako maketa txiki eta entsaioek osatzen dute (tizak, alanbreak, zura, kartulinak, igeltsua, latorria); hauetako maketa gutxi batzuk soilik bihurtuko ziren aurkezteko moduko eskultura, teilatutako harrian edo eta burnizko xaflez osatuak (burnia beltzez margotzen zen, materialak ahalik eta neutroena eta adierazpenik gabea izan behar baitzuen). Hauekin Oteizan Sao Paoloko 1957ko IV.Bienalean hartu zuen parte; bere 29 lanek Eskulturaren sari nagusia irabazi zuten.
Artearen nazioarteko merkatuak eskaintza ezberdinak egin zizkion, baina Oteizak, bere ikerketa lanean jarraitzea erabaki zuen, ondorio esperimental historiko batera eramango zuela pentsatzen zuelarik. Ikerketa honen ondorioz sortutako Kutxa Metafisikoek (1959-1960) bere bidea amaitutzat eman zuten, eskultura alde batera utziz.
Ondoren, filosofia kulturala eta euskal politikaren berpizkundearen teoria lantzen ihardun zuen. Artearen inguruko “Escuela Vasca” zeritzona bultzatu nahi izan zuen, aurrera eramateko proiektu ugaritan parte hartuz, zeintzuk segituan bertan behera gelditu ziren.
Oteizak 1992an, bere obra guztia, Nafarroako Gobernu Foralari uztea erabakiko du, honela Alzuzan (Egues haranean) fundazio-museo bat eraikiz. Gaur egun beratara hurbil gaitezke bere ekarpenen berri izatera.

Eduardo Chillida 1.924.eko urtarrilaren 10ean jaio zen Donostian. Futbolera dedikatzeko asmoarekin, 18 urte zituela Real Sociedad futbol taldean atezain bezala hasi zen, baina belauneko lesio bat eta bost ebakuntza jasan ondoren futbola utzi behar izan zuen. Eduardo Chillida honela mintzatzen zen futbolari buruz: “ataria futbol zelaiaren hiru dimentsiotako gunea da, futbolaren fenomeno konplexuak gertatzen diren gunea. Geometriarekin zerikusia duten gauzak atarian gertatzen dira, atezainaren inguruan.”

1.943an Madrilera joan zen arkitektura ikasketak egitera, baina 1947an bertan behera utzi zituen, eskultura bere benetako pasioa zela konturatu zenean. Bere lehenengo eskultura lana 1948an egin zuen, igeltsua erabiliz. Ondoren, beste hainbat material erabili zituen bere lanak egiteko: burdina, granitoa, zura, hormigoia, terrakota, alabastroa edo altzairua.

1.954an Arantzazuko basilikaren ateak egin zituen burdina erabiliz. Urte berdinean bere lehenengo erakusketa egin zuen Madrilen, eta geroztik hainbat arrakasta lortu zituen bere bizitza eta iharduera artistikoan zehar. 1954. urtean, New Yorkeko Guggenheim Museoak artistak burdinez egindako Barrutik lana eskuratu zuen. 1.958an Veneciako Bienalean Nazioarteko Eskultura Sari Nagusia irabazi zuen.